Gizli özneler, dolaylı süjeler ve belirsiz yöntemler ile yürütülen diplomasi türü hayalet diplomasi olarak tanımlanabilir.
Görünürde olmayan kişi ve kurumlar tarafından, doğrudan olmayan kişiler ve kurumlar vasıta kılınarak, kamuoyunun maksadını ve usulünü anlayamadığı sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal etkileşimler üzerinden oluşturulan yöntemler kullanılır.
Filistin Kurtuluş Örgütü ile İsrail Hükümeti arasında 1993 yılında yürütülen Oslo görüşmeleri Hayalet Diplomasi örneğidir.
Çin’in kültürel, ekonomik, siyasi ve sosyal etkileşimler üzerinden kendisini küresel güç olarak tanımlanmasını sağlayacak diplomasisi hayalet diplomasi örneğidir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun gayrimüslim tebaa ile yürüttüğü ilişkiler hayalet diplomasisinin önemli örneklerindendir. Resmi elçiler yerine sarayla önemli konumlara sahip gayrimüslim danışmanlar veya ticaret yolları üzerinden etki sağlayan gruplar üzerinden yürütülmüştür.
Soğuk savaş döneminde; ABD ve SSCB arasında Küba Füze Krizi sırasında, resmi diplomatik kanallar tıkandığında, gazeteciler ve akademisyenler üzerinden dolaylı temaslar sağlanarak krizin aşılması hayalet diplomasi örneğidir.
Hukukçular, gazeteciler, bürokratlar, siyasetçiler, sanatçılar, iş insanları, bilim insanları ve dini kanaat önderleri devlet tarafından kendilerine resmi sıfat tanımlanmaksızın kişisel ve mesleki sıfatları ekseninde görüş, düşünce açıklaması ve yorumlar yaparlar, iletişim ve etkileşimler gerçekleştirirler. İletişim ve etkileşimleri gizli görüşme tertibi, üçüncü taraf ülkeler aracılığıyla mesaj iletimi, sivil toplum kuruluşları veya ticari ilişkiler üzerinden diplomatik bağlar kurulması gibi usuller ile yaparlar. Bu usulleri de şifreli haberleşme sistemleri, özel toplantılar, edebi ve sanat eserleri hatta bilimsel veya dini çalışmalar üzerinden gerçekleştirirler.
Devletler, resmi söylemleriyle çelişen ve açıktan savunulması sakıncalı politikalarını hayalet diplomasi aracılığıyla sahneye sürerler. Karşı tarafı müzakere masasına getirmek, olası etkiler, tepkiler, sonuçlar ve çıktıları ölçümlemek, hedefledikleri algı, kazanım, değişim ve dönüşümü gerçekleştirip gerçekleştiremediklerini sahada test etmek için bu yöntemleri uygularlar.
Hayalet diplomasi anlık zaferleri hedeflemez. Uzun vadeli kazanımlar, algılar, değişimler ve dönüşümlere odaklanır. Uzun vadeli süreç yönetimi yapılır. Nihai hedefe küçük küçük adımlar, küçük küçük hamleler ve temaslar ile zemin hatırlanır. Kritik an geldiğinde resmi adım atılır. Zaman ve sabır gerektiren bu süreç, büyük bir dikkatle belki onlarca yıl önceden yani en başta kurgulanır, ölçeklendirilir, programlanır, planlanır, projelendirilir ve hayata geçirilir.
Günümüz Türkiye’sinde hayalet diplomasinin hayalet etkisi sivil diplomasi çatısı altında; iş dünyası, sivil toplum kuruluşları, sanatsal ve kültürel organizasyonlar üzerinden oluşturulan ilişkiler ve etkileşimler üzerinden yürütüldüğünü söyleyebiliriz. Türkiye’nin kuzeyindeki Rusya-Ukrayna güneyindeki Filistin-İsrail arasındaki siyasi gerilim ve sert güç uygulamaları sürecinde oluşan ambargo ve yaptırımları delmek için yürütülen ticari ilişkiler, kripto sistemleri, üçüncü taraf ülkeler üzerinden yürütülen dolaylı görüşmeler, kamuoyu tepkisini ölçecek dolaylı hamleler yapıldığını ve işbirlikleri geliştirildiğini görmekteyiz.
Ekonomik krizlerle boğuşurken uluslararası finans sistemindeki bazı kısıtlamalar ve yaptırımlarla başa çıkabilmek için SWIFT sistemine olan bağımlılığın azaltılması ve farklı ödeme yöntemlerinin geliştirilmesi, Merkez Bankası rezervlerini güçlendirmek için arka kapı finansal görüşmeler yürütülmesi, yaptırım altındaki ülkelerle dolaylı ticaret yollarının işletilmesi hayalet diplomasinin uygulandığı hususlar olarak değerlendirilebilir.
Körfez ülkeleri, Çin, Rusya ile yürütülen perde arkası ekonomik anlaşmalar, hayalet diplomasiye en fazla ihtiyaç duyulan alanların başında geldiği söylenebilir. Bu temaslar, küresel güçlerin olası baskılarına karşı resmi açıklamalar yapılmadan yürütülebilir.
Türkiye’nin Suriye’deki varlığının tanımlanması, Kuzey Irak operasyonları açık diplomasi ile yürütülmesi neredeyse imkansıza yakındır.
Türkiye’nin enerji arz güvenliği Avrupa ile Rusya arasandaki dengenin sağlanması, Iran ve Katar gibi ülkelerle ticarette baskılardan kaçınma, Doğu Akdeniz’de İsrail, Mısır ve Güney Kıbrıs enerji müzakereleri perde arkasında yürütülmesi gereken süreçler olarak değerlendirilebilir.
Bunların her biri, Türkiye'nin resmî olarak açıktan yapamayacağı ancak sahada belirleyici olmak için mutlaka yürütmesi gereken görüşmelerdir. Türkiye’nin uluslararası arenada konumlanmak istedikleri şekilde konumlanıp, riskleri önlemek, fırsatlar yaratmak için bilinçli olarak tercih ettiği diplomasi türü olarak etkin ve etkili kullanılması gerektiği açıkça söylenebilir.
Av. Yasemin BAL
+905327744200