Bir süredir yazılarımızda deprem ve etkileri ile korunma yöntemleri hakkında paylaşımlar yapıyorum. Bunlardan biri olan denetimin hem projeye uygunluk hem de inşaat kalitesinin sağlanması açısından önemi nedeniyle paylaşmak istiyorum. Binanın yapılacağı arazi ile proje hakkında her zaman bilgi sahibi olmak veya müdahale etmek mümkün olmayabilir. Ancak, binanın yapılışı sırasında projeye uygun olup olmadığını, denetim yapılıp yapılmadığını, malzeme kalitesini kontrol etme ve bilgi edinme imkanımız olabilir. Deprem risklerinin azaltılmasının yollardan biri yeni yapılaşmadaki risklerin en aza indirilmesidir. Bu doğrultuda, yapıların güvenli tasarımı yanı sıra inşa sürecinde denetimi büyük önem arz etmektedir. Yaşanan depremler sebebiyle meydana gelen can ve mal kayıpları, Yapı denetimi kanunu ve yönetmelikleri ile yapıların denetim sürecinde karşılaşılan meselelere çözümler getirilmiş olsa da daha etkin uygulamalara ihtiyaç duyulduğunu ortaya çıkarmaktadır. Depreme dayanıklı bina projelerinin ve inşaatın ehil ve yetkili kişi veya kurumlarca hazırlanması, daha etkin kontrol edilmesi ve denetlenmesi halinde depreme dayanıklı yapı üretilmesi mümkün olacaktır. 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunun 1. maddesinde Kanun kapsamında kalan yapılar belirlenmiş olup, bu yapıların denetimi Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan izin belgesi alan yapı denetim kuruluşları tarafından üstlenilmektedir. Bu düzenlemeyle denetimin “yapı denetimi konusunu” iştigal konusu olarak seçmiş ve bünyesinde yer alan en az beş yıllık mesleki deneyime sahip denetçi mimar ve mühendisler eliyle hem yapıların projelendirme aşamasını hem yapım aşamasının denetlenmesini kurumsal firmalar eliyle yürüten bir sistem getirilmiştir. Yapı denetim kuruluşlarının ödenmiş sermayelerinin tamamının, mimar veya mühendislere (inşaat, elektrik ve makine mühendisleri) ait olması zaruri olup, yapı denetim kuruluşları; denetçi mimar ve mühendisler ile yardımcı kontrol elemanları istihdam etmek suretiyle Kanunun 2. maddesi ile Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği’nin 5. maddesinde belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdürler. Yapı denetim kuruluşları, görevlileri ve yapı müteahhidi; yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması sebebiyle ortaya çıkan yapı hasarından dolayı yapı sahibi ve ilgili idareye karşı kusurları oranında sorumludurlar. Yapı denetim kuruluşlarının yapı müteahhitleri tarafından seçilmesi, yapı müteahhitlerinin yapı denetim kuruluşlarının işvereni konumuna dönüştürmüş, yaşanan zafiyetlerin önüne geçebilmek için hangi yapı sahibinin hangi yapı denetim kuruluşu ile çalışacağının artık Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca elektronik ortamda belirleneceği hükme bağlanmıştır. Uygulama bu şekilde devam etmektedir. Uygulamada yapı denetim kuruluşlarının bir kısmının ticari kaygılarla yapı inşaat alanı küçük ve/veya mesafesi uzak işlerin denetim görevini üstlenmekten kaçındığı görülmektedir. Bunun önlemek için bir yapının denetim sorumluluğunu üstlenmekten kaçınan yapı denetim kuruluşlarına idari müeyyide getirilmiştir. Ancak söz konusu hükümlere ilişkin olarak görevini yerine getirmeyen ilgili idareler hakkında sorumluluk yüklenmemiş olması sebebiyle, bu türdeki yapılara ilişkin yürütülmesi gereken iş ve işlemler aksatılmaktadır. Süresi içerisinde görevini yerine getirmeyen ilgili idarelerin tespit edilebileceği bir takip sisteminin kurulması ve süresi içerisinde görev ve sorumluluklarını yerine getirmeyen idarelerin bahse konu yapılarda meydana gelebilecek can ve mal kayıplarından sorumlu olacağına dair bir kanuni düzenleme yapılması gerekmektedir. Yapı Kullanma İzin Belgesi’nin düzenlenmesi sonrasında, yapının taşıyıcı sisteminde ruhsat ve eklerine aykırı olarak yapılan işlemler dolayısıyla verilen hasarlar binaların kendi kendine yıkılmasına dahi sebep olabilmektedir. Bu sebeple yapıların, yapı kullanma izin belgesi alması sonrasında da periyodik olarak denetime tabi tutulması ehemmiyet arz etmektedir. Yapı denetimine dair bilgilere bir sonraki yazımızda devam edeceğiz. Muhammet Öztürk Gayrimenkul Hukukçusu