Bu proje, ilk olarak 1964 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya (Tarih Öncesi Arkeolojisi) kurucularından Prof. Dr. Halet Çambel ve Chicago Üniversitesi'nden Prof. Dr. Robert John Braidwood ortak projesi olarak başlatıldı. Kazı başkanlığı daha sonra 1987-1992 yılları arasında Prof. Dr. Mehmet Özdoğan ve sonrasında 2015-2023 yılları arasında Prof. Dr. Aslı Erim-Özdoğan tarafından yürütüldü.

Çayönü Tepesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Diyarbakır ili Ergani İlçesi'nin 7 kilometre güneybatısında, Hilar köyü kuzeyinde yer alan bir yerleşim yeridir. İnsanlık tarihinin yerleşik yaşama geçiş sürecini temsil eden Neolitik Dönem'in ilk dönemlerinden itibaren, yaklaşık 12.000 yıl önce ilk defa iskan edildi. Bu yerleşim yeri, sadece Anadolu değil, aynı zamanda Yakındoğu ve Levant coğrafyasında Neolitik Dönem kültür tarihini en iyi yansıtan yerleşimlerden birisi olması nedeniyle Dünya kültür tarihi için anahtar niteliğinde bir yerleşim yeridir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi adına Doç. Dr. Savaş Sarıaltun başkanlığında yürütülecek Çayönü Tepesi Kazı ve Araştırma Projesi, ileri ve yenilikçi araştırma yöntemleriyle arkeolojik sorunlara çözümler getirmeyi, turizm potansiyelini artırmayı ve kültürel mirasın korunmasını hedeflemektedir. Proje kapsamında ulusal ve uluslararası alt projelerle günümüze ulaşan kültürel mirasın gelecek kuşaklara en iyi şekilde aktarılması amaçlanmaktadır. Ayrıca, Çayönü Tepesi Projesi çerçevesinde Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi adına bir araştırma ve uygulama merkezi kurulması planlanıyor.

Araştırma ve Uygulama Merkezi içinde kurulacak olan Bioarkeoloji ve Jeoarkeoloji Laboratuvarları, uzman araştırmacıların ileri düzeyde araştırmalarını yapmalarına imkan tanıyacak ve aynı zamanda Türkiye'de farklı alanlarda eğitim gören lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine interdisipliner alt projelerle daha nitelikli bir eğitim sunacak. Çayönü Tepesi Arkeolojik Kazı ve Araştırma Projesi, sadece bir kazı çalışması olmanın ötesinde, aynı zamanda eğitim, kültür ve turizm alanlarında Türkiye'ye hizmet edecektir. Tasarlanan Halet Çambel Tematik Müzesi sayesinde bölgenin zengin kültürel mirası daha geniş kitlelere ulaşacak ve gelecek nesillere aktarılacak.

Çayönü Tepesi Kazı ve Araştırmaları Projesi, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın yanı sıra kurum ve kuruluşların destekleri ve sponsorluklarıyla hayata geçirilecek.